ارز فیات
ارز فیات همین اسکناسهای کاغذی و سکههای فلزی است که روزانه در خرید و فروشها از آنها استفاده میکنیم، به عنوان پول رایج هر کشوری آنها را میشناسیم و با آنها سر و کار داریم. تا چند سال پیش پول فقط به همان شکل سکه و اسکناس وجود داشت و ماهیت آن فیزیکی بود. اما چند وقتی است که پولها با پیدایش ارزهای دیجیتال شکل ارتباطات مالی تغییر کرده است. حتماً این روزها در اخبار روز و شبکههای اجتماعی نام پولهای دیجیتالی مانند بیت کوین را دیده و شنیدهاید و در رابطه با تفاوت این پولهای جدید با اسکناسها و سکههای سنتی سوالهایی در ذهنتان شکل گرفته است.
در این مقاله، ما قصد داریم علاوهبر بررسی تاریخچهی پیدایش پولهای کاغذی، نگاهی نیز به تفاوتهای آن با ارزهای دیجیتال بیاندازیم. با ما همراه باشید.
ارز فیات چیست؟
ارز فیات یا همان پول بدون پشتوانه (Fiat Currency)، واحد پولی کشورهاست. این ارز برخلاف باورهای رایج مردم که تصور میکنند پشتوانهی آن طلا و نقره موجود در خزانهداری هر کشور است؛ پشتوانهای ندارد. فیات (Fiat) یک واژه با ریشهی لاتین و به معنای «باید بشود» یا «بگذار بشود» است. اعتبار این پول بسته به ثبات اقتصادی کشور آن و میزان عرضه و تقاضای مردمی است که از آن استفاده میکنند. میتوان گفت این ارزها اعتبار خود را از دولت چاپ کنندهی آن میگیرند.
ارز فیات هیچ ارزش فیزیکی ندارد و یک تکه کاغذ یا سکه است. این ارزها که همان اسکناسها و سکههای رایج امروزی هستند؛ در سراسر جهان برای مبادلات اقتصادی و تجاری، خرید و فروش کالا و سرمایهگذاری استفاده میشوند. این ارز جایگزینی برای استاندارد طلا و پول کالایی (کالایی اقتصادی که بهجای پول استفاده میشود) بوده است.
مهمترین مشکلی که ارزهای فیات دارند، امکان چاپ بدون محدودیت آنهاست که منجر به تولید بیرویه و افزایش تورم میشود.
تاریخچه ارز فیات
در قرن یازدهم و در زمان سیچوآن (Sichuan) در کشور چین، برای اولین بار تصمیم به چاپ پولهای کاغذی گرفته شد. آنها از این پولها را برای خرید ابریشم، طلا و نقره استفاده میکردند.
سپس در دوره کوبلای خان یکی از نوادگان چنگیز مغول در قرن 13، سیستم ارز فیات در سرزمینهای تحت سلطهی این پادشاه شروع بهکار کرد. برخی از مورخان هزینههای بالای راهاندازی این سیستم و ایجاد تورم پس از آن را، دلیل سقوط سلطنت کوبلای خان میدانند.
در قرن هفدهم برخی از کشورهای اروپایی مانند اسپانیا، هلند و سوئد، تصمیم به استفاده از ارز فیات گرفتند. اما این سیستم در کشور سوئد موفقیتی نداشت و سیستم مالی این کشور به استاندار نقره روی آورد.
در قرنهای 18 و 19 بهتدریج فرانسه و تمام مستعمرات آن و کشورهای آمریکای شمالی، شروع به استفاده از این سیستم پولی کردند. اما مدتی بعد و در قرن بیستم، ایالات متحده مجدداً به سراغ پول کالایی رفت. این روند تا سال 1933 ادامه داشت. در این سال دولت مبادلهی پولهای کاغذی با طلا و کالاهای دیگر را متوقف ساخت. در نهایت در سال 1971 میلادی، رئیسجمهور وقت ایالات متحده آمریکا پولهای فیات را بهطور رسمی جایگزین استاندارد طلا کرد. پس از این تصمیم استفاده از سیستم استاندارد طلا، در تمام کشورهای دنیا متوقف شد و ارز فیات جایگزین این سیستم سنتی شد.
چرا پول فیات جایگزین استاندارد طلا شد؟
دولتها در گذشته از طلا بهعنوان پشتوانه برای پولهای کاغذی استفاده میکردند. در این سیستم با توجه به میزان اندوختهی طلا در خزانهی ملی هر کشور، امکان ورود ارز جدید و تغییر ارزش آن وجود داشت. بهعبارت دیگر، دولتها فقط متناسب با میزان دخیرهی طلا، میتوانستند ارز جدید تولید و وارد چرخهی اقتصادی کشور کنند و نمیتوانستند با فاکتورهای اقتصادی دیگر بر روی ارزش پول تاثیر بگذارند.
اما پس از ورود ارز فیات به چرخهی اقتصاد کشورها، مسئولین اقتصادی کنترل بیشتری بر روی میزان تولید ارز جدید و نحوهی ارزشگذاری بر روی پول ملی کشور داشتند. این رویه در زمان بحرانها و شرایط مختلف اقتصادی، این امکان را به دولتمردان و بانکهای مرکزی هر کشور میداد تا با کاهش یا افزایش ارزش پول شرایط را راحتتر کنترل کنند.
آن دسته از کارشناسان که موافق استاندارد طلا بودند؛ عقیده داشتند اگر اسکناس پشتوانهی فیزیکی داشته باشد، ثبات بیشتری نیز خواهد داشت.
اما مخالفان استاندارد طلا معتقد بودند که خود فلز طلا نیز هیچگاه ثبات قیمت ندارد و این عدم ثبات بر روی ارزش پول تاثیر منفی خواهد داشت.
مزایای استفاده از ارز فیات
کمیاب نمیشود: پولهای کالایی یا ذخایر طلا که در سیستمهای استاندارد طلا مورد استفاده قرار میگیرند، به دلیل اینکه کالا و شئ هستند؛ ممکن است در برهههای زمانی خاص نایاب یا کمیاب شوند. اما پولهای فیات را میتوان به راحتی و بدون محدودیت تولید کرد.
کم هزینه است: چاپ پولهای کاغذی بدون پشتوانه بسیار کم هزینهتر از ذخیرهی طلا است. همچنین تولید این پول از پولهای کالایی نیز هزینهی کمتری دارد.
انعطافپذیر است: همانطور که قبلتر هم توضیح دادیم؛ دولتها و بانکهای مرکزی در مواقع خاص و در زمان بحرانهای اقتصادی میتوانند بر روی ارزش پول فیات تاثیر بگذارند.
در مبادلات بینالمللی کاربردی است: بهدلیل آنکه بیشتر کشورهای دنیا این پولها را به رسمیت میشناسند و فعالیتهای اقتصادی خود را با ارز فیات انجام میدهند؛ مبادلات بینالمللی با آنها آسانتر است.
ذخیره کردن آن آسانتر است: پولهای کالایی یا ذخایر طلا و نقره در سیستمهای استاندارد طلا، نیاز به مکانی امن و مطمئن برای حفظ و نگهداری دارند. ذخیرهی طلا بهعنوان پشتوانهی پول ملی یک کشور (خزانه ملی) نیاز به یک سیستم پیچیدهی امنیتی دارد. اما پولهای کاغذی جا و هزینهی کمتری نسبت به این ذخایر برای حفظ و نگهداری نیاز دارند.
معایب استفاده از ارز فیات
این پول مانند هر جز دیگری از بازار و اقتصاد، چالشهایی نیز دارد:
ایجاد تورم: بهدلیل آنکه این پولها را میتوان بهصورت نامحدود چاپ و تولید کرد؛ امکان ایجاد تورم از این طریق همیشه وجود دارد.
پیشینه بد: چندین حکومت و دولت تاکنون با اتکا به ارزهای فیات و تولید بیش از حد آن سرانجام به ورشکستگی اقتصادی و یا از دست دادن قدرت رسیدهاند. (ورشکستگی دولت زیمباوه در قرن بیست و یکم)
مقایسه ارزهای دیجیتال و ارزهای فیات
ارزهای دیجیتال ماهیت فیزیکی ندارند و قابل رویت نیستند. این پولها در بستر بلاکچین فعالیت میکنند و در کیف پولهای دیجیتالی ذخیره میشوند. ارز دیجیتال در دهه 90 میلادی بهوجود آمد و با معرفی چند نمونهی ناموفق مانند ای گلد و ریزور لیبرتی پا به عرصهی اقتصاد جهان گذاشت. اما در سال 2009 محبوبترین ارز دیجیتالی یا رمزارز جهان یعنی بیت کوین (BTC) به دنیا معرفی شد و تحولی عظیم در دنیای ارزهای دیجیتال ایجاد کرد. بیت کوین و سایر رمزارزها دریچهای تاره به سوی اقتصاد جهانی گشودهاند.
همانطور که در مقاله کریپتوکارنسی یا رمزارز چیست، توضیح دادیم این ارزها تفاوتهای عمدهای با اسکناسها و سکههای رایج امروز جهان دارند. در ادامه به بررسی این تفاوتها میپردازیم.
- تنها وجه اشتراک ارزهای فیات و دیجیتال، نبود پشتوانهی فیزیکی در هر دوی این سیستمهای پولی است.(اصول امنیت عمومی)
بیشتر رمزارزها در مقدار محدودی تولید میشوند و برای تولید محدود آنها پروتکلهای خاص مشخص شده است (هاوینگ بیت کوین). سایر آنها نیز برای کنترل این موضوع پروتکلهایی را تعیین کردهاند که از ایجاد تورم جلوگیری کنند. این امر نقطهی مقابل امکان تولید بیرویه ارزهای فیات (عامل اصلی تورم) است.
- برخلاف دلیل پیدایش ارزهای فیات که کنترل بیشتر دولتمردان و بانکهای مرکزی بوده است، کریپتوکارنسی یا رمزارز با هدف عدم تمرکز و کنترلزدایی بهوجود آمده است.
- استفاده از پول فیات بستگی به مرزهای جغرافیایی و پذیرش آن در کشوری دارد که قصد دارید از آن استفاده کنید. اما پول دیجیتالی محدودیت مرزی و جغرافیایی ندارد و در سراسر دنیا قابل استفاده است.
- ارزهای دیجیتال بهدلیل استفاده از سیستمهای رمزنگاری در ساختار آنها، امنیت بسیار بالایی دارند و امکان جعل، هک و سرقت آنها بسیار پایین است. اما پول فیات بهراحتی جعل میشود. حسابهای بانکی که محلی امن برای نگهداری آنهاست، قابل هک شدن هستند و این پولها همیشه در معرض سرقت قرار دارند.
- مهمترین نکته که تا امروز در رقابت این دو ارز بسیار قابل توجه بوده است؛ میزان بالای پذیرش عمومی ارز فیات در مقایسه با ارز دیجیتال است. افکار عمومی هنوز آنچنان که باید و شاید ارزهای دیجیتال را به رسمیت نمیشناسد و پول فیات مقبولیت بیشتری دارد.
- مزیت دیگر ارزهای فیات به نسبت نوع دیجیتال آنها، نوسانات پایین است. رمزارزها دنیای پر نوسانی دارند؛ از این رو افراد کمتری به سرمایهگذاری در این بازار اطمینان میکنند.
ارز دیجیتال، پایانی بر جهان پول فیات؟ و آموزش ترید ارز دیجیتال
هرچند ارزهای دیجیتال در چند سال اخیر جایگاه مناسبی در اقتصاد جهانی پیدا کردهاند، اما هنوز هم ارز فیات رایجترین سیستم مالی در دنیاست. دلار، پوند و یورو با توجه به کشورهای چاپ کنندهی آنها که همگی اقتصادهای قدرتمندی دارند؛ هنوز مهمترین رکن فعالیتهای اقتصادی در گوشه و کنار دنیا هستند. این ارزها هرچند تاریخچه سفیدی ندارند و مشکلات فراوانی تا به اینجا برای کشورهای مختلف و اقتصاد آنها ایجاد کردهاند، اما هنوز هم پذیرش عمومی بیشتری نسبت به ارزهای دیجیتالی دارند.